Pen y Dinas, Dyffryn Ardudwy
 | |
| Math | bryngaer sy'n rhannol ddilyn tirffurf y graig  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Dyffryn Ardudwy |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.7673°N 4.0669°W |
| Cod OS | SH60632086 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | ME076 |
Mae Pen y Dinas[1] yn fryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn, ac sydd wedi'i lleoli ger Dyffryn Ardudwy yn ardal Ardudwy, Gwynedd, Cymru; cyfeirnod OS: SH606208. Mae'n un o sawl bryngaer o'r un enw yng Nghymru; prif ystyr y gair Cymraeg Canol dinas yw 'caer'.
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Adeiladwyd y gaer hon ar drwyn o dir sy'n edrych i lawr ar Afon Egryn o'r gogledd. Ceir ffos o gwmpas y trwyn gyda mur cerrig gyda thrwch o 4.5 meter yn ei sylfaen. Cloddwyd hyn yn 1919. Mae'r mur a'r ffos yn arbennig o fawr o gwmpas y fynedfa i'r gaer; tybir bu pont o bren i groesi'r ffos.[1]
Gelllir gweld olion ffordd gynhanesyddol yn arwain i'r fynedfa o'r gogledd gyda chlawdd i'w hamddiffyn o'r ochr orllewinol.[1]
Ceir dau gwt canoloesol ger y ffordd gynhanesyddol sy'n awgrymu y gallasai'r gaer hon o Oes yr Haearn wedi parhau fel amddiffynfa hyd yr Oesoedd Canol Cynnar. Ceir trigfan cynhanesyddol wedi'i amddiffyn yn gryf islaw'r gaer.[1]
Cefndir[golygu | golygu cod]
Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: ME076.[2] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.
Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.[3] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.[4] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.[5]
Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonyn nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Christopher Houlder, Wales: an archaeological guide (Faber and Faber, 1978).
- ↑ Cofrestr Cadw.
- ↑ References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
- ↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-04.
- ↑ "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-04.