Owain ap Cadwgan

Oddi ar Wicipedia
Owain ap Cadwgan
Ganwydc. 1085 Edit this on Wikidata
Bu farw1116 Edit this on Wikidata
Galwedigaethteyrn, pendefig, treisiwr Edit this on Wikidata
Swyddtywysog Edit this on Wikidata
TadCadwgan ap Bleddyn Edit this on Wikidata

Tywysog rhan o deyrnas Powys oedd Owain ap Cadwgan (bu farw 1116). Mae'n fwyaf adnabyddus am gipio Nest ferch Rhys ap Tewdwr o gastell Cenarth Bychan.

Owain oedd mab hynaf Cadwgan ap Bleddyn (1051-1111), tywysog rhan o Bowys. Ceir y cofnod cyntaf amdano yn 1106, pan laddodd Meurig a Griffri, meibion Trahaearn ap Caradog, oedd yn dal tiroedd yn Arwystli.

Yn 1109, syrthiodd Owain, mewn cariad a Nest ferch Rhys ap Tewdwr, gwraig Gerallt o Benfro (Gerald de Windsor), a thorrodd i mewn i gastell (Cenarth Bychan neu Cilgerran) a'i chipio. Ceisiodd Cadwgan berswadio ei fab i ddychwelyd Nest i'r gŵr, ond methodd. Addawodd justiciar Swydd Amwythig, Richard de Beaumais, diroedd eang yn rhodd i aelodau eraill o dŷ brenhinol Powys petaent yn ymuno mewn ymosodiad ar Gadwgan ac Owain. Meddiannwyd Ceredigion, a ffôdd Owain i Iwerddon; tra gwnaeth Cadwgan gytundeb heddwch a'r brenin na adawodd ond ychydig o diriogaeth yn weddill iddo. Yn ddiweddarach, caniataodd y brenin iddo gael Ceredigion yn ôl ar yr amod ei fod yn talu dirwy o £100 ac yn torri pob cysylltiad ag Owain.

Yn ddiweddarach, dychwelwyd Nest i'w gŵr, wedi iddi gael dau fab, Llywelyn ac Einion, gydag Owain. Yn 1114 ymosododd y brenin ar Gymru, ymosodiad wedi ei anelu yn erbyn brenin Gwynedd, Gruffudd ap Cynan, yn bennaf. Gwnaeth Owain gynghrair a Gruffudd, ac enciliodd i Wynedd gydag ef. Wedi gwneud cytundeb heddwch, aeth y brenin ag Owain gydag ef i Normandi yn ddiweddarach y flwyddyn honno, a gwnaeth ef yn farchog. Dychwelodd gyda'r brenin o Normandi yn 1115 ac yn 1116 cynorthwyodd y brenin i ymladd yn erbyn Gruffydd ap Rhys o Ddeheubarth. Roedd Gerald de Windsor, gŵr Nest, a'i ŵyr ym myddin y brenin hefyd, a chymerodd erf y cyfle i ddial, gan ymosod ar Owain pan nad oedd ond 90 gŵr gydag ef a'i ladd. Daeth y rhan fwyaf o Bowys yn awr i feddiant ei ewythr, Maredudd ap Bleddyn.

Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]

  • John Edward Lloyd A history of Wales: from the earliest times to the Edwardian conquest (Longmans, Green & Co, 1911)

Ceir dwy nofel ramantaidd am hanes Nest ac Owain gan Geraint Dyfnallt Owen:

  • Nest (1949)
  • Dyddiau'r Gofid (1950)