Hindŵaeth

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Hindwiaid)
Hindŵaeth
Defod briodasol
Enghraifft o'r canlynolcrefydd, grwp crefyddol mawr, ffordd o fyw, diwylliant, exonym Edit this on Wikidata
Mathcrefyddau India, crefydd y werin, crefydd y wladwriaeth Edit this on Wikidata
Dechrau/SefydluUnknown Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd ganhistorical Vedic religion Edit this on Wikidata
Olynwyd ganBwdhaeth, Jainiaeth, Siciaeth Edit this on Wikidata
Lleoliadledled y byd Edit this on Wikidata
Yn cynnwysenwad Hindwaidd Edit this on Wikidata
Enw brodorolहिन्दूधर्मः Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Hindŵaeth yw crefydd gynhenid isgyfandir India a phrif grefydd India ei hun heddiw. Mae’n un o'r crefyddau hynaf a gychwynodd ryw bedair mil o flynyddoedd yn ôl.

Bydd rhai o ddilynwyr y grefydd hon yn addoli un duw yn unig, ond bydd eraill yn addoli llawer. Y duw pwysicaf oll yw Brahman, ond nid yw’n bosibl i neb ei addoli yn uniongyrchol; mae’n rhaid agosáu ato drwy gyfrwng duwiau eraill megis Brahma y Creawdwr, Sifa y Dinistriwr neu Fisnw y Ceidwad sydd hefyd yn dduw cariad.

Cred yr Hindŵ fod gan ddyn atman oddi wrth Brahman, sef yr enaid tragwyddol sydd yn llifo drwy bob math o fywyd, boed anifail neu lysieuyn. Gall yr enaid hwn gael ei aileni mewn gwahanol ffurfiau dro ar ôl tro yn unol â chyfundrefn o wobrwyo a chosbi a elwir karma.

Os bu bywyd dyn yn ddrwg, mae'n debyg mai fel planhigyn neu anifail y bydd ei enaid yn ailymddangos, a bydd yn rhaid i’r enaid wneud hyn sawl gwaith cyn cael trigo mewn corff dynol eilwaith. Os bu bywyd dyn yn un da a rhinweddol, bydd ei enaid yn symud yn agosach at yr hapusrwydd a ddaw o fod gyda Brahman.

Maent hefyd yn addoli mewn Mandir, sef math o deml.

Yn fyr[golygu | golygu cod]

Mae Hindŵaeth hefyd yn dharma, sef ffordd o fyw.[a] Hi yw trydydd crefydd fwyaf y byd, gyda dros 1.2 biliwn o ddilynwyr, neu 15–16% o'r boblogaeth fyd-eang, a elwir yn Hindwiaid. Mewn cymhariaeth, yr ail fwyaf yw Islam gydag 1.9 biliwn o ddilynwyr a Christnogaeth sydd a 2.4 biliwn o aelodau.

Dathlu 'Holi' yn Nheml Sri Radha Krishna Utah, Utah, UDA (2013)

Mae'r gair Hindŵ yn tarddu o'r gair Sansgrit Sindhu[1][2] sef Afon Indus.[b] Tra bod Hindŵaeth wedi cael ei alw'n grefydd hyna'r byd,[note 4] mae llawer o ymarferwyr yn cyfeirio at eu crefydd fel Sanātana Dharma (Sansgrit: सनातन धर्म; y Dharma Tragwyddol), sy'n cyfeirio at y syniad bod ei darddiad y tu hwnt i hanes dyn, fel sy'n cael ei ddatgan yn y testunau Hindŵaidd.[c] Hunan-ddynodiad arall, er yn llai ffit,[9] yw Vaidika dharma, y 'dharma sy'n gysylltiedig â'r Veda.'[10]

Mae Hindŵaeth yn system o feddwl amrywiol iawn, gydag athroniaethau a chysyniadau sy'n gyffredin i lawer o wledydd, defodau, systemau cosmolegol, safleoedd pererindod, ffynonellau testunol, metaffiseg, mytholeg, yajna Vedig, ioga, defodau agamic, ac adeiladu temlau, ymhlith pynciau eraill.[11] Ymhlith y themâu amlwg yng nghredoau Hindŵaidd mae pedwar Puruṣārthas, nodau neu nodau priodol bywyd dynol; sef, dharma (moeseg / dyletswyddau), artha (ffyniant / gwaith), kama (dymuniadau / nwydau) a moksha (rhyddhad / rhyddid rhag y nwydau a chylch marwolaeth ac aileni),[12][13] yn ogystal â karma (gweithredu, bwriad a chanlyniadau) a saṃsāra (cylch marwolaeth ac aileni).[14][15] Mae Hindŵaeth yn pwysleisio dyletswyddau tragwyddol, fel gonestrwydd, ymatal rhag anafu bodau byw (Ahiṃsā), amynedd, goddefgarwch, hunan-ataliaeth, rhinwedd a thosturi ac eraill.[16] Mae arferion Hindŵaidd yn cynnwys defodau fel puja (addoli) a datganiadau, japa, myfyrdod (dhyāna), defodau newid byd (rites of passage) sy'n deulu-ganolog, gwyliau blynyddol, ac ambell bererindod. Ynghyd ag arferion amrywiol fel ioga, mae rhai Hindwiaid yn gadael eu byd cymdeithasol a'u heiddo materol ac yn cymryd rhan mewn Sannyasa (mynachaeth) gydol oes er mwyn cyflawni moksha.[17]

Mae testunau Hindŵaidd yn cael eu dosbarthu i ddau grwp: Śruti ("clywed") a Smṛti ("cofio"), a'u prif ysgrythurau yw'r Veda, yr Upanishads, y Purānas, y Mahābhārata, y Rāmāyana, a'r Āgamas.[14][18] Ceir chwe ysgol athroniaeth Hindŵ a elwir yn āstika, sy'n cydnabod awdurdod y Vedas, sef Sānkhya, Ioga, Nyāya, Vaisheshika, Mimāmsā a Vedanta .[19][20][21] Mae'r gronoleg Puranig yn cyflwyno achau o filoedd o flynyddoedd, gan ddechrau gyda'r rishis Vedig, ond mae ysgolheigion yn ystyried Hindŵaeth fel ymasiad[note 5] neu synthesis[22][note 6] o orthopraxy Brahmanaidd gyda diwylliannau Indiaidd amrywiol,[23][note 7] â gwreiddiau amrywiol [24][note 8] a dim sylfaenydd penodol.[25] Daeth y synthesis Hindŵaidd hwn i'r amlwg ar ôl y cyfnod Vedic, rhwng c. 500[26] –200[27] BCE ac c. 300 CE,[26] yng nghyfnod yr Ail Drefoli a chyfnod clasurol cynnar Hindŵaeth, pan gyfansoddwyd yr Epics a'r Purānas cyntaf.[26][27] Ffynnodd yn y cyfnod canoloesol, gyda dirywiad Bwdhaeth yn India.[28]

Ar hyn o bryd, y pedwar enwad mwyaf o fewn Hindŵaeth yw Vaishnavism, Shaivism, Shaktism a Smartism.[29][30] Mae ffynonellau awdurdod a gwirioneddau tragwyddol yn y testunau Hindŵaidd yn chwarae rhan bwysig, ond ceir traddodiad Hindŵaidd cryf hefyd o gwestiynu awdurdod er mwyn dyfnhau dealltwriaeth o'r gwirioneddau hyn a datblygu'r traddodiad ymhellach.[31] Hindŵaeth yw'r ffydd a broffesir fwyaf eang yn India, Nepal a Mauritius. Mae nifer sylweddol o gymunedau Hindŵaidd i'w cael yn Ne-ddwyrain Asia gan gynnwys yn Bali, Indonesia,[32] y Caribî, Gogledd America, Ewrop, Oceania, Affrica, a rhanbarthau eraill .[33]

Diffiniadau[golygu | golygu cod]

Mae Hindŵaeth yn cynnwys amrywiaeth o syniadau ar ysbrydolrwydd a thraddodiadau, ond nid oes ganddo drefn eglwysig, dim awdurdod crefyddol diamheuol, dim corff llywodraethu, dim proffwyd/i nac unrhyw lyfr sanctaidd penodol. Gall Hindwiaid ddewis bod yn amldduwiol, pantheistig, panentheistig, pandeistig, henotheistig, monotheistig, monistig, agnostig, anffyddiol neu ddyneiddiol.[34][35][36] Yn ôl Doniger, "mae syniadau am holl brif faterion ffydd a ffordd o fyw - llysieuaeth, di-drais, cred mewn aileni, hyd yn oed cast - yn destunau dadl, ac nid dogma."[37]

Oherwydd yr ystod eang o draddodiadau a syniadau a gwmpesir gan y term Hindŵaeth, mae'n anodd dod o hyd i ddiffiniad cynhwysfawr.[1] Mae'r grefydd "yn gwadu ein hawydd i'w diffinio a'i chategoreiddio".[38] Diffiniwyd Hindŵaeth yn amrywiol fel crefydd, fel traddodiad crefyddol, ac fel set o gredoau crefyddol, ac fel "ffordd o fyw".[39][note 1] O safbwynt geirfa'r Gorllewin, cyfeirir at Hindŵaeth fel 'crefydd', ond yn India, caiff ei diffionio'n amlach fel dharma, sy'n ehangach na chrefydd y Gorllewin.[40]

Mae'r astudiaeth o India, ei diwylliannau a'i chrefyddau, a'r diffiniad o "Hindŵaeth", wedi cael eu llunio gan fuddiannau gwladychiaeth a chan syniadau Gorllewinol am grefydd.[41][42] Ers y 1990au, mae'r dylanwadau hyn wedi bod yn destun dadl ymhlith ysgolheigion Hindŵaidd,[41][43] ac maent hefyd wedi beirniadu gogwydd y gorllewin ar India.[44][45]

Diffiniadau cyfreithiol[golygu | golygu cod]

Diffinnir Hindŵaeth yng Nghyfraith India fel us sy'n: "Derbyn y Veda gyda pharch; cydnabyddiaeth o'r ffaith bod y modd neu'r ffyrdd i Moksha yn amrywiol; a sylweddoliad o'r gwir bod nifer y duwiau i'w haddoli yn fawr".[46][37]

Barn ysgolheigaidd[golygu | golygu cod]

Bathwyd y term Hindŵaeth yn ethnograffeg y Gorllewin yn y 18g,[47][48][note 9] ac mae'n cyfeirio at ymasiad[note 5] neu synthesis[note 6][49][50] amrywiol ddiwylliannau a thraddodiadau Indiaidd,[23][note 7] gyda gwreiddiau amrywiol[24][note 8] a dim sylfaenydd.[25] Daeth y synthesis Hindŵaidd hwn i'r amlwg ar ôl y cyfnod Vedig, rhwng c. 500[26] –200[27] CC a c. 300 OC,[26] yng nghyfnod yr Ail Drefoli a chyfnod clasurol cynnar Hindŵaeth, pan gyfansoddwyd yr Epics a'r Puranas cyntaf.[26][27] Ffynnodd yn y cyfnod canoloesol, gyda dirywiad Bwdhaeth yn India.[28] Mae goddefgarwch Hindŵaeth i amrywiadau mewn cred a'i ystod eang o draddodiadau yn ei gwneud hi'n anodd ei ddiffinio fel crefydd yn ôl diffiniadau traddodiadol y gorllewin.[51]

Amrywiaeth ac undod[golygu | golygu cod]

Amrywiaeth[golygu | golygu cod]

Ganesha yw un o'r duwiau mwyaf adnabyddus a mwyaf addoledig yn y pantheon Hindŵaidd.

Mae credoau Hindŵaidd yn helaeth ac yn amrywiol iawn, ac felly cyfeirir at Hindŵaeth yn aml fel teulu o grefyddau yn hytrach nag un grefydd.[web 3] O fewn pob crefydd yn y teulu hwn o grefyddau, mae yna wahanol ddiwinyddiaeth, arferion, a thestunau cysegredig.[web 4][52][53][54][web 5] Nid oes gan Hindŵaeth "system gred unedig wedi'i hamgodio mewn datganiad o ffydd neu gredo",[55] ond yn hytrach mae'n derm ymbarél sy'n cynnwys lluosogrwydd ffenomenau crefyddol India.[56][57] Yn ôl Goruchaf Lys India,

“ Yn wahanol i grefyddau eraill yn y Byd, nid yw'r grefydd Hindŵaidd yn hawlio un Proffwyd, nid yw'n addoli unrhyw un Duw, nid yw'n credu mewn unrhyw un cysyniad athronyddol ac nid yw'n dilyn unrhyw un ddefod neu berfformiad/au crefyddol; mewn gwirionedd, nid yw'n bodloni nodweddion traddodiadol crefydd na chredo. Mae'n ffordd o fyw a dim byd mwy ".[58] ”

Undod[golygu | golygu cod]

Er gwaethaf y gwahaniaethau, mae yna ymdeimlad o undod hefyd.[57] Mae'r rhan fwyaf o draddodiadau Hindŵaidd yn parchu corff o lenyddiaeth grefyddol neu gysegredig, y Vedas,[59] er bod eithriadau.[55] Mae'r testunau hyn yn ein hatgoffa o'r dreftadaeth ddiwylliannol hynafol ac maent yn destun balchder i Hindwiaid,[60][61] gyda Louis Renou yn nodi "hyd yn oed yn y parthau mwyaf uniongred, mae'r parch i'r Vedas yn amlwg".[60][57]

Credoau[golygu | golygu cod]

Cerflun ar banel wal yn nheml Hoysaleswara yn Halebidu, yn cynrychioli'r Trimurti: Brahma, Shiva a Vishnu

Mae themâu amlwg yng nghredoau Hindŵaidd yn cynnwys (ond heb fod yn gyfyngedig i) Dharma (moeseg / dyletswyddau), saṃsāra (cylch parhaus ymglymiad mewn nwydau a'r enedigaeth, bywyd, marwolaeth ac aileni sy'n deillio o hynny), Karma (gweithredu, bwriad, a chanlyniadau ), moksha (rhyddhad rhag ymlyniad a saṃsāra), a'r amrywiol iogas (llwybrau neu arferion). [15]

Purusharthas[golygu | golygu cod]

Mae Purusharthas yn cyfeirio at amcanion bywyd dynol. Mae meddwl Clasurol Hindŵaidd yn derbyn pedwar nod neu nod cywir ym mywyd dynol, a elwir yn Puruṣārthas:[12][62]

  • Dharma ,
  • Artha ,
  • Kama, a
  • Moksha .

Dharma (cyfiawnder, moeseg)[golygu | golygu cod]

Ystyrir Dharma fel y nod mwyaf blaenllaw mewn Hindŵaeth.[63] Mae'r cysyniad o dharma yn cynnwys ymddygiadau yr ystyrir eu bod yn unol ag rta, y drefn sy'n gwneud bywyd a bydysawd yn bosibl, ac mae'n cynnwys dyletswyddau, hawliau, deddfau, ymddygiad, rhinweddau a "ffordd gywir o fyw".[64] Mae dharma Hindŵaidd yn cynnwys dyletswyddau crefyddol, hawliau moesol a dyletswyddau pob unigolyn, ynghyd ag ymddygiadau sy'n galluogi trefn gymdeithasol, ymddygiad cywir, a rhai rhinweddol.[64] Dharma, yn ôl Van Buitenen,[65] yw'r hyn y mae'n rhaid i bob bod dynol presennol ei dderbyn a'i barchu i gynnal cytgord a threfn yn y byd.[65]

Artha (bywoliaeth, cyfoeth)[golygu | golygu cod]

Artha yw'r ymgais rhinweddol i gael cyfoeth materol, bywoliaeth, rhwymedigaethau a ffyniant economaidd. Mae'n cynnwys bywyd gwleidyddol, diplomyddiaeth a lles materol. Mae'r cysyniad artha yn cynnwys yr holl "ffyrdd o fyw", gweithgareddau ac adnoddau sy'n galluogi person i fod mewn cyflwr arbennig: cyfoeth, gyrfa a diogelwch ariannol.[66] Mae mynd ar drywydd artha yn iawn yn cael ei ystyried yn nod pwysig ym mywyd dynol mewn Hindŵaeth.[67][68]

Kāma (pleser y synhwyrau)[golygu | golygu cod]

Mae Kāma (Sansgrit, Pali: काम) yn golygu awydd, awch, dymuniad, angerdd, hiraeth, pleser y synhwyrau, mwynhad esthetig bywyd, hoffter, neu gariad, gyda neu heb yr ochr rhywiol.[69] Mewn Hindŵaeth, mae kama yn cael ei ystyried yn nod hanfodol ac iach ym mywyd dynol cyn belled nad yw'r person yn aberthu dharma, artha a moksha.[70]

Mokṣa (rhyddhad, rhyddid rhag saṃsāra)[golygu | golygu cod]

Moksha (Sansgrit: मोक्ष; Mokṣa) neu mukti (Sansgrit: मुक्ति) yw'r nod eithaf, pwysicaf yn Hindŵaeth. Ar un ystyr, mae moksha yn gysyniad sy'n gysylltiedig â rhyddhau rhag tristwch, dioddefaint a saṃsāra (cylch aileni genedigaeth). Gelwir rhyddhau o'r cylch hwn, ar ôl bywyd, yn enwedig yn ysgolion damcaniaethol Hindŵaeth yn moksha.[65][71][72] Ystyrir marwolaeth yn ddibwys mewn perthynas â'r Hunan cosmig.[73]

Karma a saṃsāra[golygu | golygu cod]

Mae Karma yn cyfieithu'n llythrennol fel gwaith, neu weithred,[74] ac mae hefyd yn cyfeirio at theori Vedig o "gyfraith foesol achos ac effaith".[75][76] Mae'r theori yn gyfuniad o (1) achosiaeth a all fod yn foesegol neu'n an-foesegol; (2) moeseg, hynny yw gweithredoedd da neu ddrwg sy'n arwain at ganlyniadau; a (3) aileni.[77] Dehonglir theori Karma fel un sy'n egluro amgylchiadau presennol unigolyn gan gyfeirio at ei weithredoedd yn y gorffennol. Gall y gweithredoedd hyn a'u canlyniadau fod ym mywyd cyfredol unigolyn, neu, yn ôl rhai ysgolion Hindŵaidd, ym mywydau'r gorffennol.[77][78] Gelwir y cylch hwn o eni, bywyd, marwolaeth ac aileni yn saṃsāra. Credir bod rhyddhau o saṃsāra trwy moksha yn sicrhau hapusrwydd a heddwch parhaol.[79][80] Mae ysgrythurau Hindŵaidd yn dysgu bod y dyfodol yn swyddogaeth o ymdrech ddynol gyfredol sy'n deillio o ewyllys rydd a gweithredoedd dynol yn y gorffennol sy'n gosod yr amgylchiadau.[81]

Y cysyniad o Dduw[golygu | golygu cod]

Mae Hindŵaeth yn system amrywiol o feddwl gydag amrywiaeth eang o gredoau;[34][82][web 6] mae ei gysyniad o Dduw yn gymhleth ac yn dibynnu ar bob unigolyn a'r traddodiad a'r athroniaeth a ddilynir. Cyfeirir ato weithiau fel henotheistig (h.y., yn ymwneud ag ymroddiad i dduw sengl wrth dderbyn bodolaeth eraill), ond mae unrhyw derm o'r fath yn llawer rhy syml.[11][83]

Mae'r Nasadiya Sukta (Emyn y Creu) o'r Rig Veda yn un o'r testunau cynharaf [55] sy'n "dangos ymdeimlad o ddyfalu metaffisegol" am yr hyn a greodd y bydysawd, y cysyniad o dduw (iau) Yr Un, ac a yw hyd yn oed Yr Un yn gwybod sut y daeth y bydysawd i fodolaeth.[84] Mae'r Rig Veda yn canmol nifer o dduwdodau (neu fân dduwiau), dim un ohonyn nhw'n uwchraddol nac yn israddol, mewn modd henotheistig.[85] Mae'r emynau yn cyfeirio dro ar ôl tro at Un Gwirionedd ac un Realaeth Eithaf. Dehonglwyd "Un Gwirionedd" o fewn llenyddiaeth Vedig, yn ysgolheictod yr oes fodern, fel undduwiaeth, monistiaeth, yn ogystal ag Egwyddorion Cudd y tu ôl i ddigwyddiadau a phrosesau mawr natur.[86]

xxx Mae Hindwiaid yn credu bod gan bob creadur byw 'Yr Hunan' (tebyg i 'Enaid'). Gelwir y gwir "Hunan" hwn o bob person yn ātman . Credir bod yr Hunan yn dragwyddol.[87] Yn ôl diwinyddiaeth monistig / pantheistig (di-ddeuol) Hindŵaidd, mae'r Atman hwn yn wahanol i Brahman, yr ysbryd goruchaf neu'r Realiti Ultimate.[88] Nod bywyd, yn ôl ysgol Advaita, yw sylweddoli bod Hunan rhywun yn union yr un fath â Hunan y goruchaf, bod yr Hunan goruchaf yn bresennol ym mhopeth a phawb, mae'r holl fywyd yn rhyng-gysylltiedig ac mae undod ym mhob bywyd.[89][90][91] Mae ysgolion deuistig (Dvaita a Bhakti) yn dehongli Brahman fel y Bod Goruchaf sydd ar wahân i'r Hunan unigol.[92] Maent yn addoli'r Bod Goruchaf fel Vishnu, Brahma, Shiva, neu Shakti, yn dibynnu ar y sect. Gelwir Duw yn Ishvara, Bhagavan, Parameshwara, Deva neu Devi, ac mae gan y termau hyn wahanol ystyron mewn gwahanol ysgolion Hindŵaeth.[93][94][95]

Prif draddodiadau[golygu | golygu cod]

Enwadau[golygu | golygu cod]

Panchayatana Ganesha-ganolog ("pum duwdod", o'r traddodiad Smarta): Ganesha (canol) gyda Shiva (chwith uchaf), Parvati (dde uchaf), Vishnu (chwith isaf) a Surya (dde isaf). Mae gan yr holl dduwdodau hyn sectau ar wahân wedi'u cysegru iddynt hefyd.

Nid oes gan Hindŵaeth awdurdod athrawiaethol canolog ac nid yw llawer o Hindwiaid sy'n ymarfer yn honni eu bod yn perthyn i unrhyw enwad neu draddodiad penodol.[96] Fodd bynnag, defnyddir pedwar enwad mawr mewn astudiaethau ysgolheigaidd: Vaishnavism, Shaivism, Shaktism a Smartism.[29][97][98][99] Mae'r enwadau hyn yn wahanol i'w gilydd, yn bennaf o ran y duwdod canolog a addolir, y traddodiadau a'r rhagolwg [100] Mae enwadau Hindŵaeth, dywed Lipner, yn wahanol i'r rhai a geir ym mhrif grefyddau'r byd, oherwydd bod enwadau Hindŵaidd yn niwlog gydag unigolion yn ymarfer mwy nag un, ac mae'n awgrymu'r term "polyganolog Hindŵaidd". [101]

Arferion[golygu | golygu cod]

Defodau[golygu | golygu cod]

Priodas yw'r ddefod bersonol fwyaf helaeth y mae oedolyn Hindŵaidd yn ymgymryd â hi yn ei fywyd. Mae priodas Hindŵaidd nodweddiadol yn cael ei gweinyddu cyn defod tân Vedig (gw. y llun).[67]

Mae'r rhan fwyaf o Hindwiaid yn cynnal defodau crefyddol gartref.[102] Mae'r defodau'n amrywio'n fawr ymhlith ardaloedd, pentrefi ac unigolion. Nid ydyn nhw'n orfodol mewn Hindŵaeth. Dewis unigolyn yw natur a lle defodau. Mae rhai Hindwiaid defosiynol yn perfformio defodau dyddiol fel addoli ar doriad y wawr ar ôl cael bath (fel arfer mewn cysegr teulu, ac yn nodweddiadol mae'n cynnwys goleuo lamp ac yn cynnig bwydydd o flaen delweddau o'r duwiau), llefaru o sgriptiau crefyddol, canu bhajans (emynau defosiynol), ioga, myfyrdod, llafarganu mantras ac eraill.[103]

Gwelir defodau Vedig gyda thân (yajna) a llafarganu emynau Vedig ar achlysuron arbennig, fel priodasau Hindŵaidd.[104] Mae digwyddiadau mawr eraill bywyd, fel defodau ar ôl marwolaeth, yn cynnwys yajña a llafarganu mantrâu Vedig.[web 7]

Mae geiriau'r mantrâu yn "sanctaidd." [105][105] Wrth eu defnyddio mewn defodau Vedig maent yn dod yn synau hudol, "yn ddull i gyrraedd y nod."Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; rhaid i dagiau 'ref' heb enw iddynt gynnwys testun Yn y persbectif Brahmanaidd, mae gan y synau eu hystyr eu hunain, ystyrir mantrâu yn "rythmau cyntefig cyntaf y greadigaeth", cyn y ffurfiau y maent yn cyfeirio atynt.[105] Trwy eu llafarganu mae'r cosmos yn cael ei adfywio, "trwy fywiogi a maethu ffurfiau'r greadigaeth yn eu sylfaen. Cyn belled â bod purdeb y synau yn cael ei gadw, bydd adrodd y mantrâu yn effeithiol, ni waeth a yw bodau dynol yn deall eu hystyr disylwedd."[105][106]

Gwyliau[golygu | golygu cod]

Mae gŵyl y goleuadau, Diwali, yn cael ei dathlu gan Hindwiaid ledled y byd.
Hindwiaid yn Ghana yn dathlu Ganesh Chaturti

Mae gwyliau Hindŵaidd (Sansgrit: Utsava ; yn llythrennol: "i godi'n uwch") yn seremonïau sy'n plethu bywyd unigol a chymdeithasol i dharma.[107][108] Mae gan Hindŵaeth lawer o wyliau trwy gydol y flwyddyn, lle mae'r dyddiadau'n cael eu gosod gan y calendr Hindŵaidd lunisolar, ac mae llawer ohonynt yn cyd-daro naill ai â'r lleuad lawn (Holi) neu'r lleuad newydd (Diwali), yn aml gyda newidiadau tymhorol.[109] Dim ond yn rhanbarthol y mae rhai gwyliau i'w cael ac maen nhw'n dathlu traddodiadau lleol, tra bod ambell un fel Holi a Diwali yn draws-Hindŵaidd.[109][110] Mae'r gwyliau fel arfer yn dathlu digwyddiadau Hindŵaidd, gan gysylltu themâu ysbrydol a dathlu agweddau ar berthnasoedd dynol fel y berthynas agos Chwaer-Frawd dros ŵyl Raksha Bandhan (neu Bhai Dooj).[108][111] Mae'r un ŵyl weithiau'n nodi gwahanol straeon yn dibynnu ar yr enwad Hindŵaidd, ac mae'r dathliadau'n ymgorffori themâu rhanbarthol, amaethyddiaeth draddodiadol, celfyddydau lleol, cyfarfyddiadau teuluol, defodau a gwleddoedd Puja.[107][112]

Pererindota[golygu | golygu cod]

Mae llawer o ymlynwyr yn ymgymryd â phererindodau, sydd yn hanesyddol wedi bod yn rhan bwysig o Hindŵaeth ac yn parhau felly heddiw.[113] Ceir safleoedd pererindota yn Tirtha, Kshetra, Gopitha neu Mahalaya.[114][115] Enw'r broses neu'r siwrnai sy'n gysylltiedig â Tirtha yw Tirtha-yatra.[116] Yn ôl y testun Hindŵaidd Skanda Purana, mae tri math i Tirtha: mae Jangam Tirtha i le y gellir ei symud o sadhu, rishi, guru. Mae Sthawar Tirtha i le na ellir ei symud, fel Benaras, Haridwar, Mynydd Kailash, afonydd sanctaidd; tra bod Manas Tirtha i le o feddwl, o wirionedd, elusen, amynedd, tosturi, neu'r Hunan.[117][118] Mae Tīrtha-yatra, yn unrhyw beth sydd â gwerth salvific i Hindw, ac mae'n cynnwys safleoedd pererindod fel mynyddoedd neu goedwigoedd neu lan y môr neu afonydd neu byllau, yn ogystal â rhinweddau, gweithredoedd, astudiaethau neu gyflwr meddwl.[115][11]

Diwylliant[golygu | golygu cod]

Mae'r term " diwylliant Hindŵaidd " yn cyfeirio at agweddau cymedrig ar ddiwylliant sy'n ymwneud â'r grefydd, fel gwyliau a chodau gwisg a ddilynir gan yr Hindwiaid y gellir eu hysbrydoli'n bennaf o ddiwylliant India a De-ddwyrain Asia. Er y bu cymysgedd o ddiwylliant gwahanol mewn Hindŵaeth, mae hefyd wedi dylanwadu ar ddiwylliannau llawer o genhedloedd, yn bennaf y rhan o India Fwyaf.

Darllen pellach[golygu | golygu cod]

Gwyddoniaduron
  • Dalal, Roshen (2010b). Hinduism: An Alphabetical Guide. New Delhi: Penguin Books India. ISBN 978-0-14-341421-6.
  • Jacobsen, Knut A.; et al., gol. (2009–2015). Brill's Encyclopedia of Hinduism. 1–6. Leiden: Brill. ISBN 9789004271289.
    • Vol. 1: Regions, Pilgrimage, Deities (2009).
    • Vol. 2: Sacred Languages, Ritual Traditions, Arts, Concepts (2010).
    • Vol. 3: Society, Religious Professionals, Religious Communities, Philosophies (2011).
    • Vol. 4: Historical Perspectives, Poets/Teachers/Saints, Relation to Other Religions and Traditions, Hinduism and Contemporary Issues (2012).
    • Vol. 5: Symbolism, Diaspora, Modern Groups and Teachers (2013).
    • Vol. 6: Indices (2015).
  • Jain, Pankaj; Sherma, Rita; Khanna, Madhu, gol. (2018). Hinduism and Tribal Religions. Encyclopedia of Indian Religions. Dordrecht: Springer Netherlands. doi:10.1007/978-94-024-1036-5_541-1. ISBN 978-94-024-1036-5.
  • Jones, Constance A.; Ryan, James D. (2007). Encyclopedia of Hinduism. Encyclopedia of World Religions. J. Gordon Melton, Series Editor. New York: Facts On File. ISBN 978-0-8160-5458-9. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-04-02.
  • Werner, Karel (1997). A Popular Dictionary of Hinduism (arg. Rev.). Surrey: Curzon Press. ISBN 0-7007-1049-3.
Introductory
Hanes
Athroniaeth
Testun

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 Flood 1996, t. 6.
  2. ↑ Parpola 2015, "Chapter 1".
  3. ↑ Siemens & Roodt 2009, t. 546.
  4. ↑ Leaf 2014, t. 36.
  5. ↑ Knott 1998, tt. 3, 5.
  6. ↑ Hatcher 2015, tt. 4–5, 69–71, 150–152.
  7. ↑ Bowker 2000.
  8. ↑ Harvey 2001, t. xiii.
  9. ↑ Smith, Brian K. (1998). "Questioning Authority: Constructions and Deconstructions of Hinduism". International Journal of Hindu Studies 2 (3): 313–339. doi:10.1007/s11407-998-0001-9. JSTOR 20106612.
  10. ↑ "View Dictionary". sanskritdictionary.com. Cyrchwyd 2021-11-19.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 Michaels 2004.
  12. ↑ 12.0 12.1 Bilimoria 2007; see also Koller 1968.
  13. ↑ Flood 1997.
  14. ↑ 14.0 14.1 Klostermaier 2007, tt. 46–52, 76–77. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "FOOTNOTEKlostermaier2007" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  15. ↑ 15.0 15.1 Brodd 2003.
  16. ↑ Dharma, Samanya; Kane, P. V. History of Dharmasastra. 2. tt. 4–5. See also Widgery 1930
  17. ↑ Ellinger, Herbert (1996). Hinduism. Bloomsbury Academic. tt. 69–70. ISBN 978-1-56338-161-4.
  18. ↑ Zaehner, R. C. (1992). Hindu Scriptures. Penguin Random House. tt. 1–7. ISBN 978-0-679-41078-2.
  19. ↑ Clarke, Matthew (2011). Development and Religion: Theology and Practice. Edward Elgar Publishing. t. 28. ISBN 978-0-85793-073-6. Cyrchwyd 11 Chwefror 2015.
  20. ↑ Holberg, Dale, gol. (2000). Students' Britannica India. 4. Encyclopædia Britannica India. t. 316. ISBN 978-0-85229-760-5.
  21. ↑ Nicholson, Andrew (2013). Unifying Hinduism: Philosophy and Identity in Indian Intellectual History. Columbia University Press. tt. 2–5. ISBN 978-0-231-14987-7.
  22. ↑ Samuel 2008, t. 193.
  23. ↑ 23.0 23.1 Hiltebeitel 2007; Flood 1996; Lockard 2007
  24. ↑ 24.0 24.1 Narayanan 2009.
  25. ↑ 25.0 25.1 Fowler 1997.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5 Hiltebeitel 2007.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 27.3 Larson 2009.
  28. ↑ 28.0 28.1 Larson 1995.
  29. ↑ 29.0 29.1 Tattwananda n.d..
  30. ↑ Lipner 2009.
  31. ↑ Frazier, Jessica (2011). The Continuum companion to Hindu studies. London: Continuum. tt. 1–15. ISBN 978-0-8264-9966-0.
  32. ↑ "Peringatan". sp2010.bps.go.id.
  33. ↑ Vertovec, Steven (2013). The Hindu Diaspora: Comparative Patterns. Routledge. tt. 1–4, 7–8, 63–64, 87–88, 141–143. ISBN 978-1-136-36705-2.
  34. ↑ 34.0 34.1 Lipner 2009 Quote: "[...] one need not be religious in the minimal sense described to be accepted as a Hindu by Hindus, or describe oneself perfectly validly as Hindu. One Mai be polytheistic or monotheistic, monistic or pantheistic,henotheistic, panentheistic ,pandeistic, even an agnostic, humanist or atheist, and still be considered a Hindu."
  35. ↑ Kurtz, Lester, gol. (2008). Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict. Academic Press. ISBN 978-0-12-369503-1.
  36. ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism Error in webarchive template: Check |url= value. Empty., Editor: VB Kher, Navajivan Publishing, see page 3; According to Gandhi, "a man Mai not believe in God and still call himself a Hindu."
  37. ↑ 37.0 37.1 Doniger 2014.
  38. ↑ Knott 1998, t. 117.
  39. ↑ Sharma 2003.
  40. ↑ Radhakrishnan & Moore 1967, t. 3; Witzel 2003, t. 68
  41. ↑ 41.0 41.1 Sweetman 2004.
  42. ↑ King 1999.
  43. ↑ Sweetman mentions:
  44. ↑ Nussbaum 2009.
  45. ↑ See Rajiv Malhotra and Being Different for a critic who gained widespread attention outside the academia, Invading the Sacred, and Hindu studies.
  46. ↑ Derrett, J.; Duncan, M. (1973). Dharmaśāstra and juridical literature. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 978-3-447-01519-6. OCLC 1130636.
  47. ↑ Sweetman, Will (2003). Mapping Hinduism: 'Hinduism' and the Study of Indian Religions, 1600–1776. Otto Harrassowitz Verlag. tt. 163, 154–168. ISBN 978-3-931479-49-7.
  48. ↑ Hinduism is derived from Perian hindu- and the -ism suffix. It is first recorded in 1786, in the generic sense of "polytheism of India".[web 1]
  49. ↑ Hiltebeitel 2007, t. 12: "A period of consolidation, sometimes identified as one of 'Hindu synthesis', 'Brahmanic synthesis', or 'orthodox synthesis', takes place between the time of the late Vedic Upanishads (c. 500 BCE) and the period of Gupta imperial ascendency (c. 320–467 CE)."
  50. ↑ Samuel 2008.
  51. ↑ Turner 1996a.
  52. ↑ Dasgupta, Surendranath; Banarsidass, Motilall (1992). A history of Indian philosophy (part 1). t. 70.
  53. ↑ Chande, M.B. (2000). Indian Philosophy in Modern Times. Atlantic Publishers & Dist. t. 277.
  54. ↑ Culp, John (2008-12-04). Panentheism. https://plato.stanford.edu/archives/sum2017/entries/panentheism/. Adalwyd 29 December 2020.
  55. ↑ 55.0 55.1 55.2 Flood 1996.
  56. ↑ Smith, W. C. (1962). The Meaning and End of Religion. San Francisco: Harper and Row. t. 65. ISBN 978-0-7914-0361-7. Cyrchwyd 27 Hydref 2015.
  57. ↑ 57.0 57.1 57.2 Halbfass 1991.
  58. ↑ Klostermaier 1994, t. 1.
  59. ↑ Nicholson 2010.
  60. ↑ 60.0 60.1 Pinkney, Andrea (2014). Turner, Bryan; Salemink, Oscar (gol.). Routledge Handbook of Religions in Asia. Routledge. tt. 31–32. ISBN 978-0-415-63503-5.
  61. ↑ Haines, Jeffrey (2008). Routledge Handbook of Religion and Politics. Routledge. t. 80. ISBN 978-0-415-60029-3.
  62. ↑ Flood 1997, t. 11.
  63. ↑ Flood, Gavin (1996a). "The meaning and context of the Purusarthas". In Lipner, Julius (gol.). The Fruits of Our Desiring. tt. 16–21. ISBN 978-1-896209-30-2.
  64. ↑ 64.0 64.1 "Dharma". The Columbia Encyclopedia (arg. 6th). Columbia University Press. 2013. ISBN 978-0-7876-5015-5.
  65. ↑ 65.0 65.1 65.2 Van Buitenen, J. A. B. (April–July 1957). "Dharma and Moksa". Philosophy East and West 7 (1/2): 33–40. doi:10.2307/1396832. JSTOR 1396832.
  66. ↑ Koller 1968.
  67. ↑ 67.0 67.1 Lochtefeld 2002a.
  68. ↑ Bruce Sullivan (1997), Historical Dictionary of Hinduism, ISBN 978-0-8108-3327-2, pp. 29–30
  69. ↑ Macy, Joanna (1975). "The Dialectics of Desire". Numen 22 (2): 145–60. doi:10.2307/3269765. JSTOR 3269765.
  70. ↑ See:
  71. ↑ Rinehart 2004.
  72. ↑ Long, J. Bruce (1980). "2 Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions". In O'Flaherty, Wendy D. (gol.). The concepts of human action and rebirth in the Mahabharata. University of California Press. ISBN 978-0-520-03923-0.
  73. ↑ Hindu spirituality - Volume 25 of Documenta missionalia. Editrice Pontificia Università Gregoriana. 1999. t. 1. ISBN 978-88-7652-818-7. Cyrchwyd 29 December 2020.
  74. ↑ Apte, Vaman S (1997). The Student's English-Sanskrit Dictionary (arg. New). Delhi: Motilal Banarsidas. ISBN 978-81-208-0300-8.
  75. ↑ Smith, Huston (1991). The World's Religions: Our Great Wisdom Traditions. San Francisco: Harper. t. 64. ISBN 978-0-06-250799-0.
  76. ↑ Karl Potter (1964), "The Naturalistic Principle of Karma", Philosophy East and West, Vol. 14, No. 1 (Apr. 1964), pp. 39–49
  77. ↑ 77.0 77.1 Wendy D. O'Flaherty (1980), Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions, University of California Press, ISBN 978-0-520-03923-0, pp. xi–xxv (Introduction) and 3–37
  78. ↑ Karl Potter (1980), in Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions (O'Flaherty, Editor), University of California Press, ISBN 978-0-520-03923-0, pp. 241–267
  79. ↑ Radhakrishnan 1996.
  80. ↑ Vivekananda, Swami (2005). Jnana Yoga. Kessinger Publishing. tt. 301–302. ISBN 978-1-4254-8288-6. (8th Printing 1993)
  81. ↑ Chapple, Christopher Key (1986-01-01). Karma and Creativity. SUNY Press. tt. 60–64. ISBN 978-0-88706-250-6.
  82. ↑ Chakravarti, Sitansu (1991). Hinduism, a way of life. Motilal Banarsidass. t. 71. ISBN 978-81-208-0899-7. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 April 2017. Cyrchwyd 29 December 2020.
  83. ↑ Gill, N.S. "Henotheism". About, Inc. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Mawrth 2007. Cyrchwyd 5 Gorffennaf 2007.
  84. ↑ Flood 1996; Kramer 1986
  85. ↑ Muller, Max (1878). Lectures on the Origins and Growth of Religions: As Illustrated by the Religions of India. Longmans Green & Co. tt. 260–271.

    Wilkins, William Joseph (1882). Hindu Mythology: Vedic and Purānic. Calcutta: London Missionary Society. t. 8.
  86. ↑ Raghavendrachar, H.N. (1944). "Monism in the Vedas". The Half-yearly Journal of the Mysore University 4 (2): 137–152. http://eprints.uni-mysore.ac.in/15675/1/12MONISMINTHEVEDAS.pdf.

    Werner, K. (1982). "Men, gods and powers in the Vedic outlook". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 114 (1): 14–24. doi:10.1017/S0035869X00158575.

    Coward, H. (1995). "The Limits of Scripture: Vivekananda's Reinterpretation of the Vedas". Journal of Hindu-Christian Studies 8 (1): 45–47. doi:10.7825/2164-6279.1116. "There is little doubt that the theo-monistic category is an appropriate one for viewing a wide variety of experiences in the Hindu tradition"
  87. ↑ Monier-Williams 1974.
  88. ↑ Bhaskarananda 1994
  89. ↑ Vivekananda 1987.
  90. ↑ John Koller (2012), Routledge Companion to Philosophy of Religion (Editors: Chad Meister, Paul Copan), Routledge, ISBN 978-0-415-78294-4, pp. 99–107
  91. ↑ Lance Nelson (1996), "Living liberation in Shankara and classical Advaita", in Living Liberation in Hindu Thought (Editors: Andrew O. Fort, Patricia Y. Mumme), State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-2706-4, pages 38–39, 59 (footnote 105)
  92. ↑ R Prasad (2009), A Historical-developmental Study of Classical Indian Philosophy of Morals, Concept Publishing, ISBN 978-81-8069-595-7, pages 345–347
  93. ↑ Eliade 2009.
  94. ↑ Radhakrishnan & Moore 1967.
  95. ↑ Monier-Williams 2001.
  96. ↑ Werner 2005, tt. 13, 45.
  97. ↑ Nath 2001.
  98. ↑ Flood 1996, tt. 113, 134, 155–161, 167–168.
  99. ↑ (Espín & Nickoloff 2007, pp. 562–563)
  100. ↑ SS Kumar (2010), Bhakti – the Yoga of Love, LIT Verlag Münster, ISBN 978-3-643-50130-1, pp. 35–36
  101. ↑ Lipner 2009, tt. 371–375.
  102. ↑ Muesse 2011. "rituals daily prescribe routine"
  103. ↑ Heitzman & Worden 1996, tt. 145–146.
  104. ↑ Sharma, A (1985). "Marriage in the Hindu religious tradition". Journal of Ecumenical Studies 22 (1): 69–80.
  105. ↑ 105.0 105.1 105.2 105.3 Holdrege 1996.
  106. ↑ Coward 2008: "For the Mimamsa the ultimate reality is nothing other than the eternal words of the Vedas. They did not accept the existence of a single supreme creator god, who might have composed the Veda. According to the Mimamsa, gods named in the Vedas have no existence apart from the mantras that speak their names. The power of the gods, then, is nothing other than the power of the mantras that name them."
  107. ↑ 107.0 107.1 Robinson, Sandra (2007). Cush, Denise (gol.). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. tt. 908–912. ISBN 978-0-7007-1267-0.
  108. ↑ 108.0 108.1 Yust, Karen-Marie (2005). "Sacred Celebrations". Nurturing Child and Adolescent Spirituality. Rowman & Littlefield. t. 234. ISBN 978-0-7425-4463-5. See also Chapter 18.
  109. ↑ 109.0 109.1 Robinson, Sandra (2007). Cush, Denise (gol.). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. t. 907. ISBN 978-0-7007-1267-0.
  110. ↑ Foulston, Lynn; Abbott, Stuart (2009). Hindu Goddesses: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. t. 155. ISBN 978-1-902210-43-8.
  111. ↑ Holberg, Dale, gol. (2000). "Festival calendar of India". Students' Britannica India. 2. Encyclopædia Britannica (India). t. 120. ISBN 978-0-85229-760-5. Raksha Bandhan (also called Rakhi), when girls and women tie a rakhi (a symbolic thread) on their brothers' wrists and pray for their prosperity, happiness and goodwill. The brothers, in turn, give their sisters a token gift and promise protection.
  112. ↑ Frazier, Jessica (2015). The Bloomsbury Companion to Hindu Studies. Bloomsbury Academic. tt. 255, 271–273. ISBN 978-1-4725-1151-5.
  113. ↑ Fuller 2004.
  114. ↑ Lochtefeld 2002n.
  115. ↑ 115.0 115.1 Jacobsen 2013.
  116. ↑ Bhardwaj 1983, t. 2.
  117. ↑ Sharma, Krishan; Sinha, Anil Kishore; Banerjee, Bijon Gopal (2009). Anthropological Dimensions of Pilgrimage. Northern Book Centre. tt. 3–5. ISBN 978-81-89091-09-5.
  118. ↑ Maw, Geoffrey Waring (1997). Pilgrims in Hindu Holy Land: Sacred Shrines of the Indian Himalayas. Sessions Book Trust. t. 7. ISBN 978-1-85072-190-1. Cyrchwyd 5 Gorffennaf 2017.

Dolennau allanol[golygu | golygu cod]

Main resources
Hindu views
Ymchwil


Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bodoli am grŵp o'r enw "note", ond ni ellir canfod y tag <references group="note"/>
Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bodoli am grŵp o'r enw "lower-alpha", ond ni ellir canfod y tag <references group="lower-alpha"/>
Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bodoli am grŵp o'r enw "web", ond ni ellir canfod y tag <references group="web"/>

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Hindŵaeth&oldid=12082396"