Gruffudd ap Nicolas

Gruffudd ap Nicolas
Ganwyd	15 g  Sir Gaerfyrddin
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	noddwr y celfyddydau
Cysylltir gyda	Eisteddfod Caerfyrddin 1451, Lewys Glyn Cothi

Uchelwr o Sir Gaerfyrddin a gofir yn bennaf fel noddwr Eisteddfod Caerfyrddin (tua 1451) oedd Gruffudd ap Nicolas neu Gruffudd ap Nicolas ap Phylib ap Syr Elidir (fl. 1425 - 1456). Roedd yn arglwydd Dinefwr a stiward lleol i Frenin Lloegr yn yr ardal. Fe'i ystyrir y gŵr mwyaf ei allu a'i awdurdod yn ne-orllewin Cymru yn ei gyfnod.

Bywgraffiad

Daeth Gruffudd yn siryf Caerfyrddin yn 1436. Mae astudiaethau diweddar yn pwysleisio'r ffyrdd dichellgar a ddefnyddiodd i grynhoi awdurdod i'w ddwylo ei hun ac i ymgyfoethogi ar draul arglwyddi Seisnig absennol ac uchelwyr Cymreig fel ei gilydd (ond mewn hyn o beth roedd yn ddrych i'w ddosbarth yn yr oes ansefydlog honno). Ym mywgraffiad Syr Rhys ap Tomas, disgrifir Gruffudd fel,

"A man of hott, firie, and cholerrick spiritt; one whos counsells weare all in turbido, and therefore narurallie fitlie composed and framed for the times: verie wise he was, and infinitlie subtile and craftie, ambitiouse beyond measure, of a busie stirring braine."

Tua'r flwyddyn 1451, cynhaliodd eisteddfod enwog yng Nghastell Caerfyrddin. Tyrrodd nifer o feirdd a cherddorion yno o bob cwr o Gymru i gystadlu, ond prif bwrpas yr eisteddfod oedd ad-drefnu rheolau Cerdd Dafod, yr hyn a wnaed gan y bardd Dafydd ab Edmwnd, enillydd y Gadair, a osododd allan y pedwar mesur ar hugain. Gruffudd ap Nicolas ei hun a feirniadodd, sy'n dangos ei fod yn gyfarwydd â gwaith y beirdd a'r traddodiad barddol Cymraeg.

Ymhlith y beirdd a ganodd glod Gruffudd ap Nicolas oedd Lewys Glyn Cothi, Gwilym ab Ieuan Hen, a Dafydd ab Edmwnd ei hun.

Llyfryddiaeth

• Ralph A. Griffiths, Syr Rhys ap Thomas and his Family (Gwasg Prifysgol Cymru, 1993). Cyfrol sy'n cynnwys pennod ar Gruffudd ap Nicolas a thestun The Life of Sir Rhys ap Thomas.