Englyn Proest Dalgron
| Y pedwar mesur ar hugain |
 |
| Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. |
Mae'r englyn proest dalgron yn un o Hen XXIV Mesur Cerdd Dafod. Fodd bynnag, canwyd y rhan fwyaf o awdlau enghreifftiol ar fesurau Dafydd Ddu Athro neu fesurau Dafydd ab Edmwnd, gan hepgor y mesur hwn.
Mae'n un o dri englyn proest a nodir yng Ngramadeg Einion Offeiriad. Nodir yn y llawysgrifau:
Tri rhyw englyn proest yssydd,
sef Proest dalgron, Lleddfbroest a Phroest gadwynog.
Enw[golygu | golygu cod]
Gan amlaf, caiff proest ei drin fel enw gwrywaidd, er enghraifft Proest llafarog. Noda Geiriadur Prifysgol Cymru ei fod yn enw gwrywaidd-benywaidd, ac yn y llawysgrifau sy'n cofnodi'r gramadegau cynnar, fe'i trinnir fel enw benywaidd, gan roi inni broest dalgron yn hytrach na phroest talgrwn.
Nodweddion[golygu | golygu cod]
Llunnir englyn proest dalgron gyda phedair llinell saith sillaf o hyd, gydag aceniad y prifodlau proest yn rhydd. Yn hytrach na odli, mae'r llinellau yn ffurfio proest dalgron â'i gilydd. Gall y llinellau derfynu gyda llafariad seml neu ddeusain dalgron heb neu gyda chytsain yn ei dilyn.
Dyma enghraifft o waith Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd, gyda phob proest yn acennog a chyda llafariad ysgafn:[1]
Eurawdd Iorwerth geinferth gân
Erllynedd, gwir gyfedd gwin,
Arawd teg o oreu tôn
O rodd Duw a eurawdd dyn.
Ac eto, gan yr un bardd:
Adeilwyd bedd, gwedd gwiwder,
F'eneid, i'th gylch, o fynor:
Adeilawdd cof dy alar
I'm calon, ddilon ddolur.
Sylwer mai cynghanedd sain bengoll yw'r llinell gyntaf; cynghanedd anghywir yn ôl safonau heddiw ond cynghanedd a ddefnyddid yn fynych gan y cywyddwyr cynnar.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ John Morris-Jones, Cerdd Dafod, Rhydychen, 1925
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
- John Morris-Jones, Cerdd Dafod (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1925)