Eglwys Gadeiriol Llanelwy

Oddi ar Wicipedia
Eglwys Gadeiriol Llanelwy
Mathcadeirlan Anglicanaidd Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1143 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadLlanelwy Edit this on Wikidata
SirSir Ddinbych Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr36.6 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.2571°N 3.44206°W Edit this on Wikidata
Map
Arddull pensaernïolpensaernïaeth Gothig Edit this on Wikidata
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I Edit this on Wikidata
Cysegrwyd iAsaph, Cyndeyrn Edit this on Wikidata
Manylion
Deunyddcalchfaen Edit this on Wikidata
EsgobaethEsgobaeth Llanelwy Edit this on Wikidata

Eglwys gadeiriol Anglicanaidd yn nhref Llanelwy, Sir Ddinbych, Cymru, yw Eglwys Gadeiriol Llanelwy. Mae'n gadeirlan Esgobaeth Llanelwy a sedd Esgobion Llanelwy.

Hanes[golygu | golygu cod]

Mae ei hanes cyn cyfnod y Normaniaid yng Nghymru yn dywyll. Codwyd yr eglwys gadeiriol ar ei safle bresennol tua'r flwyddyn 1100. Yn 1282 cafodd ei llosgi i lawr gan filwyr Edward I o Loegr yn ystod ei gyrch olaf ar Wynedd. Dechreuwyd ar y gwaith o godi adeilad newydd yn fuan wedyn ond ni chwbleuwyd y gwaith tan 1381. Dioddefodd yr adeilad newydd yn ystod rhyfel annibyniaeth Owain Glyn Dŵr pan losgwyd y cangelldy yn 1402; arosodd y rhan honno o'r adeilad heb do hyd tua 1480. Cafodd ei difrodi gan dân unwaith eto gan wŷr Oliver Cromwell pan gafodd y cangelldy ei losgi'n ulw. Yn 1869 adferwyd yr eglwys gadeiriol gan y pensaer George Gilbert Scott, ond effeithiwyd ar yr adeilad gwreiddiol yn sylweddol.

Egwlys Gadeiriol Llanelwy o'r awyr
Hen engrafiad yn dangos Eglwys Gadeiriol Llanelwy (canol) cyn i waith Gilbert Scott ei newid

Heddiw mae muriau mewnol yr adeilad yn ddigon plaen a diaddurn, diolch yn bennaf i waith Scott. Yn yr eil ddeheuol ceir delw cerfiedig yr esgob Anian, a fu'n esgob Llanelwy yn 1282 pan losgwyd y gadeirlan gan y Saeson. Yn ei ymyl ceir maen cerfiedig hynafol arall, a adnabyddir fel "Maen y Milgi" am ei fod yn dangos milgi yn hela sgawrnog; dywedir ei fod yn dod o feddrod tywysoges o'r enw Efa (aelod o deulu brenhinol Powys efallai).


Cofeb y Cyfieithwyr ac amgueddfa[golygu | golygu cod]

O flaen y gadeirlan ceir cofeb i gyfieithwyr y Beibl i'r Gymraeg, gan gynnwys William Salesbury, cyfieithydd cyntaf y Testament Newydd cyfan i'r Gymraeg, a'r Esgob William Morgan, a benodwyd yn esgob Llanelwy yn 1601.

Ceir amgueddfa yn y gadeirlan gyda hen Feiblau a darnau o gerflunwaith.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]