Eglwys Gadeiriol Casnewydd

Oddi ar Wicipedia
Eglwys Gadeiriol Casnewydd
Mathcadeirlan Anglicanaidd Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlCasnewydd, Gwynllyw Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 11 g Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadStow Hill Edit this on Wikidata
SirCasnewydd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr59 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau51.583°N 2.99858°W Edit this on Wikidata
Map
Arddull pensaernïolpensaernïaeth Gothig Edit this on Wikidata
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I Edit this on Wikidata
Cysegrwyd iGwynllyw Edit this on Wikidata
Manylion
EsgobaethEsgobaeth Mynwy Edit this on Wikidata

Eglwys gadeiriol Anglicanaidd a chanolfan Esgobaeth Mynwy yw Eglwys Gadeiriol Casnewydd. Fe'i lleolir yn Stow Hill, Casnewydd. Eglwys plwyf y dref ydoedd ynghynt, a phrif eglwys cantref Gwynllŵg cyn hynny. Fe'i chysegrir i Sant Gwynllyw, brenin a sant o'r 6g a roes ei enw i'r cantref.

Yn ôl y chwedl sefydlodd Gwynllyw (tad Sant Cadog) ei eglwys ar ôl i angel ymddangos iddo mewn breuddwyd a'i orchmynu i droi at Gristnogaeth a chodi eglwys yn y fan lle deuai o hyd i ychen gwyn â smotyn du ar ei dalcen.[1] Sefydlwyd yr eglwys presennol gan y Sacsoniaid, ac yn yr 11g fe roddwyd i Abaty Caerloyw gan William Rufus, brenin Lloegr.[2] Roedd yr eglwys Sacsonaidd ar safle Capel Galilea presennol y gadeirlan (neu Capel y Santes Fair), sy'n dyddio o'r 13g. Adeilad Normanaidd yw corff yr eglwys, yn dyddio i tua'r 1140au.[2] Ceir bwa Romanésg addurnedig rhwng corff yr eglwys a Chapel Galilea; mae'r cerflunwaith ar bennau'r colofnau wedi denu llawer o sylw gan ysgolheigion.[3] Mae'r bedyddfaen hefyd yn cynnwys darn o gerflunwaith Normanaidd sy'n dyddio o bosib i tua 1120–1130. Fe'i gynllunir mewn arddull a adwaenir fel ysgol swydd Henffordd, sef asiad rhwng y traddodiad cerfio Celtaidd ac Eingl-Sacsonaidd a'r arddull Romanésg cyfandirol.[4] Dinistrwyd yr eglwys gan fyddin Owain Glyn Dŵr ym 1402. Mae'n debyg i'r tŵr gael ei adeiladau gan Siasbar Tudur, arglwydd Casnewydd o 1485 i 1495.[2]

Penodwyd Eglwys Sant Gwynllyw yn gadeirlan dros dro pan crëwyd Esgobaeth Mynwy ym 1921, ar ôl datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru, a daeth y statws hyn yn barhaol ym 1949. Er mwyn adlewyrchu'r dyrchafiad mewn statws dymchwelwyd y gangell Fictoraidd ac adeiladwyd un newydd i gynlluniau A. D. R. Caroe, rhwng 1961 a 1964.[5] Ym 1951 penodwyd y gadeirlan yn adeilad rhestredig Gradd I.[6]

Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]

  • Lord, Peter (2003). Gweledigaeth yr Oesoedd Canol. Diwylliant Gweledol Cymru. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Newman, John (2000). Gwent/Monmouthshire. The Buildings of Wales. Llundain: Penguin.CS1 maint: ref=harv (link)

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. (Saesneg) Wade-Evans, A. W. (cyfieithiad, 1944). The Life of Saint Gwynllyw. Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae. Adalwyd ar 2 Ionawr 2014.
  2. 2.0 2.1 2.2 Newman 2000, t. 423
  3. Lord 2003, t. 67
  4. Lord 2003, tt. 67–8
  5. Newman 2000, tt. 422–3
  6. (Saesneg) St Woolos' Cathedral. Cadw. Adalwyd ar 2 Mawrth 2021.