Caerfyrddin (etholaeth seneddol)

Etholaeth Sirol oedd Caerfyrddin a oedd yn dychwelyd un Aelod Seneddol i Dŷ'r Cyffredin Senedd y Deyrnas Unedig. Cafodd ei greu ar gyfer Etholiad cyffredinol 1918.

Roedd yr etholaeth yn cynnwys bron y cyfan o'r hen Sir Gaerfyrddin ac eithrio'r rhannau diwydiannol o'r sir o amgylch tref Llanelli.

Mae'r etholaeth yn nodedig am yr isetholiad a gynhaliwyd yno ym 1966, lle etholwyd Gwynfor Evans yn Aelod Seneddol cyntaf Plaid Cymru, ac am etholiad cyffredinol Chwefror 1974 pa bryd fethodd Evans gael ei ailethol o ddim ond 3 pleidlais.

Cafodd yr etholaeth ei ddileu ar gyfer Etholiad cyffredinol 1997.

Aelodau seneddol[golygu | golygu cod]

	Aelod	Plaid
1918	John Hinds	Rhyddfrydol (clymblaid)
1923	Ellis Jones Ellis-Griffith	Rhyddfrydol
1924	Alfred Mond	Rhyddfrydol
1926	Alfred Mond	Ceidwadwyr
1928	William Nathaniel Jones	Rhyddfrydol
1929	Daniel Hopkin	Llafur
1931	Richard Thomas Evans	Rhyddfrydol
1935	Daniel Hopkin	Llafur
1941	Goronwy Moelwyn Hughes	Llafur
1945	Rhys Hopkin Morris	Rhyddfrydol
1957	Megan Lloyd George	Llafur
1966	Gwynfor Evans	Plaid Cymru
1970	Gwynoro Jones	Llafur
Hyd 1974	Gwynfor Evans	Plaid Cymru
1979	Dr Roger Thomas	Llafur
1987	Alan Wynne Williams	Llafur

Etholiad 1918[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1918: John Hinds yn enill y sedd i'r Rhyddfrydwyr yn ddiwrthwynebiad.

Etholiadau yn y 1920au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1922: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 36,213
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydwr Cenedlaethol	John Hinds	12,530	41.9
	Ceidwadwyr	George William R. V. Coventry	8,805	29.4
	Plaid yr Amaethwyr (NFU)	Daniel Johns	4,775	15.9
	Rhyddfrydol	H. Llewelyn-Williams	3,847	12.8
Mwyafrif			3,725	12.5
Y nifer a bleidleisiodd			29,957	76.9

Etholiad cyffredinol 1923: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 36,779
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Syr Ellis Jones Ellis-Griffith	12,988	45.1
	Unoliaethwr	Syr Arthur Stephens	8,677	30.1
	Llafur	R Williams	7,132	24.8
Mwyafrif			4,311	15.0
Y nifer a bleidleisiodd			28,797	78.3

Ymddiswyddodd Syr Ellis Jones Ellis-Griffith ym 1924 a chynhaliwyd isetholiad i ddewis ei olynydd:

Isetholiad Caerfyrddin 1924 Nifer y pleidleiswyr 36,604
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Syr Alfred Mond	12,760	43.9
	Llafur	Parch Edward Teilo Owen	8,351	28.8
	Ceidwadwyr	Syr Arthur Stephens	7,896	27.3
Mwyafrif			4,409	15.1
Y nifer a bleidleisiodd			29,007	79.2
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1924: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 37,155
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Syr Alfred Mond	17281	68.5
	Llafur	Parch Edward Teilo Owen	7,953	31.5
Mwyafrif			9,328	37.0
Y nifer a bleidleisiodd			25,234	67.9
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Oherwydd anghydweld a pholisi David Lloyd George i genedlaetholi tir amaethyddol trodd Mond ei gôt gan ymuno a'r Blaid Geidwadol ym 1926.

Ym 1928 dyrchafwyd Mond i Dŷ'r Arglwyddi a chynhaliwyd isetholiad i ddewis olynydd iddo:

Isetholiad Caerfyrddin 1928 Nifer y pleidleiswyr 37,482
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	William Nathaniel Jones	10,201	35.5
	Llafur	Daniel Hopkin	10,154	35.4
	Ceidwadwyr	Sir Courtenay Cecil Mansel	8,361	29.1
Mwyafrif			47	0.1
Y nifer a bleidleisiodd			30,316	76.6
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1929: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 46,110
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Daniel Hopkin	15,130	38.2
	Rhyddfrydol	William Nathaniel Jones	14,477	36.6
	Ceidwadwyr	John Bonynge Coventry	9,961	25.2
Mwyafrif			653	1.6
Y nifer a bleidleisiodd			39,568	85.8
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiadau yn y 1930au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1931: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 46,507
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Richard Thomas Evans	15,532	39.6
	Llafur	Daniel Hopkin	14,318	36.4
	Ceidwadwyr	D Davies-Evans	9,434	24.0
Mwyafrif			4,571	3.1
Y nifer a bleidleisiodd			39,284	84.5
	Rhyddfrydol yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1935: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 48.217
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Daniel Hopkin	18,146	36.4
	Rhyddfrydol	Richard Thomas Evans	12,911	33.8
	Ceidwadwyr	Edward Orlando Kellett	7,177	18.8
Mwyafrif			5,235	13.7
Y nifer a bleidleisiodd			38,234	79.3
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiadau yn y 1940au[golygu | golygu cod]

Ym 1941 cafodd Hopkin ei benodi yn ynad cyflogedig yn Llundain gan sefyll i lawr o'r Senedd. O dan drefniadaeth rhwng y tair plaid fawr i beidio cystadlu isetholiadau yn erbyn ei gilydd yn ystod cyfnod yr Ail Ryfel Byd cafodd Goronwy Moelwyn Hughes ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Blaid Lafur.

Etholiad cyffredinol 1945: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 50,462
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Rhys Hopkin Morris	19,783	51.7
	Llafur	Goronwy Moelwyn Hughes	18,504	48.3
Mwyafrif			1,279	3.3
Y nifer a bleidleisiodd			38,287	75.9
	Rhyddfrydol yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiadau yn y 1950au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1950: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 58,444
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Rhys Hopkin Morris	24,472	50.2
	Llafur	Arwyn Lynn Ungoed-Thomas	24,285	49.8
Mwyafrif			187	0.4
Y nifer a bleidleisiodd			48,759	83.4
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1951: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 58,709
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Rhys Hopkin Morris	25,632	50.5
	Llafur	David Owen	25,165	49.5
Mwyafrif			467	0.92
Y nifer a bleidleisiodd			50,795	86.5
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1955: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 57,956
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Syr Rhys Hopkin Morris	24,410	49.5
	Llafur	Jack Evans	21,077	42.7
	Plaid Cymru	Jennie Eirian Davies	3,835	7.8
Mwyafrif			3,333	6.8
Y nifer a bleidleisiodd			49,320	85.1
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Bu farw Syr Rhys Hopkin Morris ar 22 Tachwedd 1956 ^[1] a chynhaliwyd isetholiad ar 27 Chwefror 1957 i ganfod olynydd iddo:

Isetholiad caerfyrddin 1957 Nifer y pleidleiswyr 57,183
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Y Fonesig Megan Lloyd George	23,679	47.3
	Rhyddfrydol	John Morgan Davies	20,610	41.2
	Plaid Cymru	Jennie Eirian Davies	5,741	11.5
Mwyafrif			3,069	6.1
Y nifer a bleidleisiodd			43,762	87.5
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1959: Etholaeth Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 57,195
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Y Fonesig Megan Lloyd George	23,399	47.89
	Rhyddfrydol	Alun Talfan Davies	16,766	34.32
	Ceidwadwyr	J B Evans	6,147	12.58
	Plaid Cymru	Hywel Heulyn Roberts	2,545	5.21
Mwyafrif			6,633	13.58
Y nifer a bleidleisiodd			48,855	85.42
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1960au[golygu | golygu cod]

Etholiad Cyffredinol 1964: Caerfyrddin^[2] Nifer y pleidleiswyr 55,786
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Y Fonesig Megan Lloyd George	21,424	45.5	-2.4
	Rhyddfrydol	Alun Talfan Davies	15,210	32.3	-2.0
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	5,495	11.7	+6.4
	Ceidwadwyr	Mrs. HE Protheroe-Beynon	4,996	10.6	-2.0
Mwyafrif			6,214	13.2	-0.4
Y nifer a bleidleisiodd			47,122	84.4	-0.9
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad Cyffredinol 1966: Caerfyrddin^[3] Nifer y pleidleiswyr 55,669
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Megan Lloyd George	21,221	46.2	+0.7
	Rhyddfrydol	D Hywel Davies	11,988	26.1	-6.2
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	7,416	16.1	+4.5
	Ceidwadwyr	Simon J Day	5,338	11.6	+1.0
Mwyafrif			9,233	20.1	+6.9
Y nifer a bleidleisiodd			45,960	82.6	-1.9
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Isetholiad Caerfyrddin, 1966:Caerfyrddin Nifer y pleidleiswyr 55,669
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	16,179	39.0
	Llafur	Gwilym Prys Davies	13,743	33.1
	Rhyddfrydol	D Hywel Davies	8,650	20.8
	Ceidwadwyr	Simon J Day	2,934	7.1
Mwyafrif			2,436	5.9
Y nifer a bleidleisiodd
	Plaid Cymru yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiadau yn y 1970au[golygu | golygu cod]

Etholiad Cyffredinol 1970: Caerfyrddin^[4] Nifer y pleidleiswyr 58,904
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Gwynoro Jones	18,719	38.0
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	14,812	30.1
	Rhyddfrydol	Hywel Gruffydd E Thomas	10,707	21.7
	Ceidwadwyr	Lloyd Harvard Davies	4,975	10.1
Mwyafrif			3,907	7.9
Y nifer a bleidleisiodd			49,214	83.5
	Llafur yn disodli Plaid Cymru		Gogwydd

Etholiad Gyffredinol Chwefror 1974: Caerfyrddin^[5] Nifer y pleidleiswyr
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Gwynoro Jones	17,165	34.3
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	17,162	34.3
	Rhyddfrydol	D O Jones	9,698	19.4
	Ceidwadwyr	W J N Dunn	6,037	12.1
Mwyafrif			3	0.01%
Y nifer a bleidleisiodd				83.5
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad Cyffredinol, Hydref 1974: Caerfyrddin^[6] Nifer y pleidleiswyr
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	23,325	45.1
	Llafur	Gwynoro Jones	19,685	38.1
	Rhyddfrydol	DR Owen-Jones	5,393	10.4
	Ceidwadwyr	Robert Hayward	2,962	5.7
	British Candidate	E B Jones	342	0.7
Mwyafrif			3,640	7.0
Y nifer a bleidleisiodd			51,704	85.6
	Plaid Cymru yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiad Cyffredinol, 1979: Caerfyrddin^[7] Nifer y pleidleiswyr
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Dr Roger Thomas	18,667	35.9
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	16,689	32.0
	Ceidwadwyr	N M Thomas	12,272	23.6
	Rhyddfrydol	Richard Clement Charles Thomas	4,186	8.0
	Ffrynt Cenedlaethol	Charlie Grice	149	0.3
	New Britain Party	EJ Clarke	126	0.2
Mwyafrif			1,978	3.8
Y nifer a bleidleisiodd			52,086	84.4
	Llafur yn disodli Plaid Cymru		Gogwydd

Etholiadau yn y 1980au[golygu | golygu cod]

Etholiad Cyffredinol, 1983: Caerfyrddin^[8]
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Dr Roger Thomas	16,459	31.57%
	Ceidwadwyr	N M Thomas	15,305	29.36%
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	14,099	27.05%
	Cyngrhair Dem Cym - Rhyddfrydol	J Colin	5,737	11.01%
	Plaid Ecoleg	B Kingzett	374	0.72%
	BNP	Charlie Grice	154	0.3%
Mwyafrif			1,154	2.21%
Y nifer a bleidleisiodd			52,126	82.13%
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad Cyffredinol, 1987: Caerfyrddin^[9]
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Alan Wynne Williams	19,128	35.37
	Ceidwadwyr	Rod Richards	14,811	27.39
	Plaid Cymru	Hywel Teifi Edwards	12,457	23.03
	Cyngrhair Dem Cym - Rhyddfrydol	Gwynoro Jones	7,203	13.32
	Gwyrdd	G E Oubridge	481	0.89
Mwyafrif			4,317	7.98
Y nifer a bleidleisiodd			54,080	82.88
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiadau yn y 1990au[golygu | golygu cod]

Etholiad Cyffredinol 1992: Caerfyrddin^[10]
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Alan Wynne Williams	20,879	36.6	+1.3
	Plaid Cymru	Rhodri Glyn Thomas	17,957	31.5	+8.5
	Ceidwadwyr	Stephen J. Cavenagh	12,782	22.4	−5.0
	Democratiaid Rhyddfrydol	Juliana M.J. Hughes	5,353	9.4	−3.9
Mwyafrif			2,922	5.1	−2.9
Y nifer a bleidleisiodd			56,971	82.7	−0.1
	Llafur yn cadw		Gogwydd	−3.6

Diddymwyd y sedd ar gyfer etholiad 1997 a'i olynu gan etholaethau Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr a Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ Y Bywgraffiadur ar lein http://wbo.llgc.org.uk/cy/c4-MORR-HOP-1888.html adalwyd Chwef 16 2014
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-11. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-08-28. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-01-17. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-05. Cyrchwyd 2014-02-17.
↑ "Politics Resources". Election 1992. Politics Resources. 9 April 1992. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-12-15. Cyrchwyd 16 Chwef 2014. Check date values in: |accessdate= (help)

[1] Y Bywgraffiadur ar lein http://wbo.llgc.org.uk/cy/c4-MORR-HOP-1888.html adalwyd Chwef 16 2014

[2] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.

[3] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.

[4] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-11. Cyrchwyd 2014-02-17.

[5] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.

[6] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-08-28. Cyrchwyd 2014-02-17.

[7] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2014-02-17.

[8] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-01-17. Cyrchwyd 2014-02-17.

[9] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-05. Cyrchwyd 2014-02-17.

[10] "Politics Resources". Election 1992. Politics Resources. 9 April 1992. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-12-15. Cyrchwyd 16 Chwef 2014. Check date values in: |accessdate= (help)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]