Bryniau Clwyd

Oddi ar Wicipedia
Bryniau Clwyd
Mathcadwyn o fynyddoedd Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirCymru Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.18°N 3.25°W Edit this on Wikidata
Map
Copa Moel Famau, yr uchaf o Fryniau Clwyd; Mam y bryniau
Bryniau Clwyd o Fwlchgwyn ger Wrecsam.
Moel Arthur

Bryniau Clwyd (neu Moelydd Clwyd; Saesneg: the Clwydian Range) yw'r gadwyn o tua 21 o fryniau yng ngogledd-ddwyrain Cymru sy'n ymestyn o gyffiniau Llandegla-yn-Iâl a Nant y Garth yn y de i gyffiniau Prestatyn yn y gogledd, gyda Moel Famau (554 metr) yr uchaf ohonynt. Er nad ydynt yn arbennig o uchel, ceir golygfeydd braf o'u copaon hyd at fynyddoedd Eryri i'r gorllewin a thros Sir y Fflint i wastadeddau Swydd Gaer a chyffiniau Lerpwl i'r dwyrain. Gorwedd y rhan fwyaf o'r gadwyn yn Sir Ddinbych ond mae'r ffin â Sir y Fflint yn rhedeg ar hyd y copaon. I'r gorllewin i'r moelydd, ac yn gyfochrog iddynt gorwedd Dyffryn Clwyd. Mae'r rhan helaethaf wedi'i glustnodi'n Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Ceir yma dystiolaeth o wareiddiad bywiog a oedd yn ffynnu yn yr Oes Efydd ac yn Oes y Cerrig, sydd yn ôl yr archeolegydd Ian Brown yn un o'r llefydd pwysicaf drwy orllewin Ewrop o dystiolaeth o fywyd dyn.[1]

Hanes[golygu | golygu cod]

I'r gorllewin yn yr Oesoedd Canol yr oedd Tywysogaeth Gwynedd a Mersia Anglo Sacsonaidd gelwid yr ardal rhwng Afon Conwy ac Afon Ddyfrdwy Y Berfeddwlad sef "y tir canol".

Y Moelydd[golygu | golygu cod]

Fe'u gelwir yn Fryniau Clwyd am eu bod yn codi ar hyd ymyl ddwyreiniol Dyffryn Clwyd. Ar hyd yr oesoedd mae'r bryniau hyn wedi bod yn llinell amddiffyn naturiol i Ogledd Cymru. Mae'r gadwyn yn cynnwys nifer o fryngaerau o Oes yr Haearn, e.e. Foel Fenlli, Penycloddiau a Moel Arthur. Ceir nifer o garneddi cynhanesyddol ar y copaon hefyd. Mae Llwybr Clawdd Offa yn nadreddu o fryn i fryn.

Enwau'r bylchau[golygu | golygu cod]

Ceir nifer o fylchau'n croesi Bryniau Clwyd, gan gynnwys Allt Rhuallt a groesir gan yr A55, prif draffordd Gogledd Cymru, a'r hen ffordd Rufeinig o Gaer i Segontiwm cyn hynny. Mae bylchau hanesyddol eraill yn cynnwys Bwlch Pen Barras, sy'n cael ei groesi gan yr hen ffordd fynydd rhwng Tafarn-y-Gelyn a Rhuthun.

Ardal o Harddwch Naturiol[golygu | golygu cod]

Heddiw mae bron y cyfan o'r bryniau yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Fe'i dynodwyd yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol ar 24 Gorffennaf 1985. Mae hyn yn rhoi cydnabyddiaeth genedlaethol i'r Bryniau fel ardal o dirwedd safon uchel. Mae'n un o 5 AHNE yng Nghymru. Mae'n ardal gyfoethog ei llên gwerin, gan gynnwys traddodiadau am y brenin Arthur.

Copaon (o'r gogledd i'r de)[golygu | golygu cod]

  1. Bryn Coed yr Esgob (211m) SJ068812
  2. Moel Hiraddug (265m) SJ063785
  3. Mynydd y Cwm (300m) SJ073768
  4. Moel Maenfa (290m) SJ085745
  5. Moel y Parc (381m) SJ114703
  6. Penycloddiau (440m) SJ127678
  7. Moel Plas-yw (420m) SJ152669
  8. Moel Arthur (456m) SJ145661
  9. Moel Llys-y-coed (465m) SJ145655
  10. Moel Dywyll (475m) SJ151632
  11. Moel Famau (554m) SJ161626
  12. Moel y Gaer (Llanbedr) (339m) SJ148617
  13. Moel Fenlli (511m) SJ162600
  14. Moel Eithinen (434m) SJ168592
  15. Gyrn (384m) SJ165586
  16. Moel Gyw (467m) SJ171575
  17. Moel Llanfair (447m) SJ169566
  18. Moel y Plâs (440m) SJ170554
  19. Moel y Gelli (361m) SJ166545
  20. Moel y Waun (412m) SJ168534
  21. Moel yr Acre (400m) SJ169525

Delweddau (o'r gogledd i'r de)[golygu | golygu cod]

Copaon a gofrestrwyd[golygu | golygu cod]

Moel Fenlli.
Lleoliad Bryniau Clwyd
Rhwng Llandudno a Wrecsam
Enw Cyfesurynnau OS Cyfesurynnau Daearyddol
Bryn Alyn SJ200587  map  53.119°N, 3.196°W
Foel Fenlli SJ164600  map  53.13°N, 3.25°W
Mynydd yr Hob SJ294568  map  53.103°N, 3.055°W
Moel Arthur SJ145660  map  53.184°N, 3.28°W
Moel Famau SJ161626  map  53.153°N, 3.256°W
Moel Gyw SJ171575  map  53.108°N, 3.239°W
Moel Maenefa SJ087744  map  53.258°N, 3.37°W
Moel y Gaer (Rhosesmor) SJ210690  map  53.212°N, 3.184°W
Mynydd Rhyd Ddu SJ054477  map  53.018°N, 3.411°W
Mynydd y Cwm (Coed Cwm) SJ073767  map  53.279°N, 3.391°W
Penycloddiau SJ127678  map  53.2°N, 3.308°W

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Discovering a Welsh Landscape gan Ian Brown; Cyhoeddwyd gan Windgather Press; 2004; ISBN 0-9545575-7-3; tudalen 5.