Achresau Harley
 Darn o'r Historia Brittonum yn Llawysgrif Harley 3859. Ffolio 188b, ll'au 1-25. | |
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith llenyddol  |
|---|---|
| Rhan o | Harley MS 3859 |
| Iaith | Hen Gymraeg |
| Dyddiad cyhoeddi | 1100, 1200 |
| Lleoliad yr archif | llyfrgell Brydeinig |
| Statws hawlfraint | parth cyhoeddus |
Casgliad o achresau Hen Gymraeg yw Achresau Harley (Saesneg: Harleian genealogies) sydd i'w cael yn Llawysgrif Harley 3859 (Harleian MS 3859) yn y Llyfrgell Brydeinig ac sy'n rhan o'r casgliad o lawysgrifau cynnar a elwir yn Gasgliad Harley (Harleian Collection). Maent yn ffynhonnell bwysig ar gyfer hanes Cymru cyn cyfnod y Normaniaid.
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Mae Llawysgrif Harley 3859, sy'n cynnwys testun o'r Annales Cambriae (Fersiwn A) a fersiwn o'r Historia Brittonum a briodolir i Nennius, yn cael ei dyddio gan yr arbenigwyr i o gwmpas y flwyddyn 1100.[1] Am fod yr achau a geir ynddi yn cychwyn gyda achau Owain ap Hywel Dda (m. 988), mae'n debyg y cafodd y deunydd ei crynhoi yn ail hanner y 10g.[2] Mae'r casgliad yn cynnwys achresau teyrnoedd cynnar Cymru a'r Hen Ogledd. Gwelir rhai o'r achresau hyn yn Llawysgrif Coleg yr Iesu 20 hefyd.
Mae'r casgliad yn cynnwys 30 achres, rhai ohonynt yn fyr iawn ac yn ymwneud â changhennau teuluol na wyddys llawer am eu hanes ac eraill yn hir iawn gan ymestyn yn ôl dros ddeugain cenhedlaeth a rhestru achau prif deuluoedd brenhinol Cymru. Ymddengys iddynt gael eu casglu dan nawdd frenhinol yn nheyrnas Deheubarth, efallai yn oes Owain fab Hywel Dda (gweler uchod). Gellir derbyn yr achau hyn yn gyffredinol hyd at y 6g ond mae'n rhaid wrth ofal gyda'r deunydd cynnar - dydy'r gwahanol achresau, yma ac mewn casgliadau eraill, ddim yn cytuno'n hollol bob tro - ac ni ellir profi dilysrwydd yr achau cynharaf, sy'n cynnwys cysylltu'r teuluoedd brenhinol gyda rheolwyr yng nghyfnod y Rhufeiniaid. Mae achresau'r teuluoedd llai - canghennau yn perthyn i linachau brenhinol yn hytrach na llinachau brenhinol fel y cyfryw efallai - yn amhosibl i'w dilysu oherwydd diffyg tystiolaeth. Mae'r dosbarth olaf yn cynnwys achresau a all gynrychioli llinach disgynyddion teuluoedd brenhinol rhai o deyrnasoedd cynnar llai Cymru, fel Rhos a Dogfeiling, ond ni ellir fod yn sicr o hynny. Er hynny, dyma'r casgliad hynaf o achresau Cymreig sydd wedi goroesi ac mae ei werth hanesyddol yn uchel.[3]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
Argraffiadau[golygu | golygu cod]
- Phillimore, Egerton (gol.). “Annales Cambriæ and Old-Welsh Genealogies from Harleian MS 3859.” Y Cymmrodor 9 (1888): 141-83. Testun diplomatig. PDF ar gael o Internet Archive; hefyd ar gael ar wefan Keith Fitzpatrick-Matthews.
- Bartrum, P. C. (cyf.). Early Welsh Genealogical Tracts. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1966. Fersiwn golygiedig ar gael ar Celtic Literature Collective Mary Jones.
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- Nicholson, E. W. B. "The Dynasty of Cunedag and the 'Harleian genealogies'." Y Cymmrodor 21 (1908): 63-104.
- James, J. W. “The Harleian Ms. 3859 Genealogy II: The Kings of Dyfed down to Arthur Map Petr. died c. 586.” Bwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd 23:2 (1969), 143-52.